Francuski predsjednik Emanuel Makron pozvao je evropske lidere na razgovor o tome da li - i na koji način - francuski nuklearni arsenal može poslužiti kao sredstvo odvraćanja od buduće ruske agresije.
Međutim, saveznicima se možda neće dopasti ograničenja koja bi Makron mogao da postavi u vezi sa force de frappe, odnosno francuskom nuklearnom snagom.
Ideja o proširenju francuskog “nuklearnog kišobrana” kako bi zaštitio druge evropske zemlje dobila je na aktuelnosti nakon što je Donald Tramp doveo u pitanje ulogu NATO-a i zaprijetio da će napustiti poziciju koju su SAD imale kao krajnji garant bezbjednosti Evrope još od Drugog svjetskog rata.
“Nikada ranije nijedna evropska zemlja nije tražila nešto slično, jer niko nije želio da dovede u pitanje podršku SAD”, rekao je Iber Vedrin, bivši francuski ministar spoljnih poslova koji je radio na nuklearnoj doktrini zemlje.
“Rasprava koja se sada otvara vodi nas u nepoznate vode i biće veoma teško pronaći rješenje”.
Osim ogromnog arsenala smještenog u SAD, američki nuklearni štit uključuje i više od 100 gravitacionih bombi raspoređenih u Evropi. Ove bombe su pod kontrolom SAD, ali su u okviru NATO sporazuma o “nuklearnom dijeljenju” predviđene za upotrebu na lovcima kojima pilotiraju Belgija, Nemačka, Grčka, Italija, Holandija i Turska.
Mada niko u Evropi ne želi da se SAD povuku iz nuklearnog okvira zaštite, strah od takvog scenarija je toliko veliki da su lideri dvije proameričke zemlje, Njemačke i Poljske, nedavno izjavili da pripreme za tu mogućnost moraju da počnu.
Fridrih Merc, budući njemački kancelar, zatražio je razgovore o tome da li bi “nuklearna zaštita Velike Britanije i Francuske mogla da se proširi i na nas”. Poljski premijer Donald Tusk pozdravio je tu ideju i čak rekao da bi Poljska trebalo da razmotri mogućnost nabavke sopstvenog nuklearnog oružja. Litvanija i Letonija takođe su pokazale interesovanje za francusku ponudu.
Kao odgovor na ove inicijative, Makron je ponudio da “otvori stratešku debatu” sa zainteresovanim evropskim zemljama, koja bi trajala nekoliko mjeseci, kako bi se utvrdilo “da li mogu da se razviju novi oblici saradnje”.
Francuska već decenijama tvrdi da njeni “vitalni interesi” - faktori koji određuju upotrebu nuklearnog oružja - imaju “evropsku dimenziju”. Međutim, Pariz nikada nije precizno definisao ovaj termin, kako bi predsjednik imao što šire opcije, a protivnik ostao u neizvjesnosti - što je ključ svakog nuklearnog odvraćanja.
Očekuje se da će u razgovore koje predvodi Emanuel Makron biti uključena i Velika Britanija, jedina druga nuklearna sila u regionu. S obzirom na to da je britanski nuklearni arsenal već namijenjen zaštiti Evrope kroz NATO, Makron će morati da pokaže šta je spreman i šta može da ponudi.
Čak i ako Francuska zaista želi da proširi nuklearnu zaštitu na Evropu, stručnjaci tvrde da je njen arsenal od oko 300 bojevih glava - koji je više nego skroman u poređenju sa 5.000 američkih bojevih glava - premali da bi zaštitio cijeli kontinent. Rusija raspolaže sa 5.580 bojevih glava i nedavno je dio njih premjestila u Bjelorusiju.
Pariz takođe nema taktičko nuklearno oružje - manje razorne, kratkodometne bojeve glave dizajnirane za upotrebu na bojnom polju - i, u odnosu na SAD i Rusiju, ima manje opcija za postepenu eskalaciju. U slučaju ozbiljne prijetnje, Francuska bi izvela “upozoravajući nuklearni udar” na protivnika prije nego što bi gađala ključne ciljeve, poput velikih gradova.
Britanski nuklearni sistem odvraćanja, koji se bazira na podmornicama, koristi do 260 britanskih bojevih glava, koje se lansiraju američkim Trident raketama, i dodijeljen je NATO-u. Nasuprot tome, Francuska, koja koristi nuklearno oružje dizajnirano i proizvedeno isključivo u Francuskoj, ne učestvuje u NATO Nuklearnoj planerskoj grupi (NPG), forumu koji koordinira nuklearnu politiku saveza.
Najjednostavniji i najbrži način da Francuska ojača evropski nuklearni štit bio bi da se pridruži NPG-u i posveti svoje nuklearne kapacitete kolektivnoj odbrani, rekla je Marion Mesmer, stručnjakinja za međunarodnu bezbjednost iz britanskog Čatam hausa.
To bi uskladilo francusku i britansku nuklearnu doktrinu, integrisalo planiranje i olakšalo obuku za krizne situacije, dodala je. Za Rusiju bi to bio jasan signal o francuskoj posvećenosti Evropi, ali i dokaz da bi NATO - čak i kao pretežno evropski savez - ostao snažan čak i ako bi se SAD povukle.
Međutim, ovo bi preokrenulo dugogodišnju francusku tradiciju nuklearne nezavisnosti, koja datira još od vremena generala Šarla de Gola, koji je vjerovao da se američka bezbjednosna obećanja ne mogu potpuno prihvatiti. Makron je više puta naglašavao da bi francuski predsjednik uvijek imao krajnju odluku o upotrebi nuklearnog oružja - isto pravilo važi i za Britaniju i SAD u okviru NATO-a.
Zajednički nuklearni kapaciteti Britanije i Francuske barem bi natjerali Moskvu da dva puta razmisli prije nego što eventualno napadne, rekao je visoki zapadni zvaničnik.
Međutim, dodao je da “ono što zaista utiče na odluke Rusije jesu razmjeri američkog nuklearnog odvraćanja”. Ako bi Evropa željela da dostigne taj nivo i nabavi dodatnih 1.000 bojevih glava, morala bi da troši 6-7% BDP-a tokom najmanje jedne decenije.
Bez tako velike ekspanzije, Francuska i dalje ima određene opcije, rekli su bivši zvaničnici i eksperti. Prva među njima bila bi jasnije definisanje njene nuklearne doktrine, odnosno objašnjenje kako bi mogla priskočiti u pomoć evropskim saveznicima, čak i ako bi to jednog dana ograničilo slobodu odlučivanja predsjednika.
Kamil Gran, bivši visoki zvaničnik NATO-a, koji sada radi u Evropskom savjetu za spoljne odnose, rekao je da Francuska mora da postane preciznija u svojim stavovima.
“Ako na svako pitanje koje naši saveznici postave odgovor bude samo: ‘Vjerujte nam, francuski predsjednik će djelovati kada bude smatrao da je potrebno’, onda ne stvaramo nešto što uliva mnogo povjerenja našim saveznicima”, rekao je Gran.
Postoje presedani koji bi mogli poslužiti kao model za prošireno nuklearno odvraćanje. Godine 1995, Velika Britanija i Francuska su u takozvanoj Čekerskoj deklaraciji navele da ne mogu da zamisle situaciju u kojoj bi “vitalni interesi jedne od naših dvije države mogli biti ugroženi, a da istovremeno ne budu ugroženi i vitalni interesi druge”.
Jedan od mogućih scenarija sada mogao bi biti slično saopštenje u saradnji sa drugim savezničkim zemljama, ili čak povezivanje sa klauzulom o međusobnoj odbrani Evropske unije.
Dodatni korak moglo bi biti povećanje zajedničkih vojnih vježbi i obuka kako bi se Rusiji poslao signal da su evropski saveznici čvrsto povezani. Godine 2022, italijanski avion za dopunu gorivom prvi put je učestvovao u francuskoj nuklearnoj vojnoj vježbi.
Početkom marta 2024, Francuska je ugostila NATO ambasadore na vazduhoplovnoj bazi Istres, na jugu zemlje, kako bi im detaljnije predstavila svoj nuklearni kapacitet za odvraćanje.
Bruno Tertre, vodeći stručnjak za nuklearno odvraćanje, nedavno je u “Mondu” napisao da bi Francuska mogla poslati “snažan operativni signal” privremenim raspoređivanjem lovaca “rafale”, ali bez nuklearnih bojevih glava, na baze svojih “najzabrinutijih partnera, poput Poljske”.
Pariz bi takođe mogao zatražiti učešće u NATO Nuklearnoj planerskoj grupi (NPG) kao posmatrač.
Međutim, bilo kakav značajniji korak podrazumijevao bi temeljnu promjenu paradigme u francuskoj nuklearnoj strategiji, ali i u strategiji evropskih saveznika. Takva promjena ne bi bila ni potrebna ni opravdana osim ako bi se SAD zaista potpuno povukle iz zaštite Evrope.
Gran, bivši visoki zvaničnik NATO-a, upozorio je da bi bila greška da Evropa pokuša da replicira američki nuklearni kišobran ili da stvori “siromašnu verziju” tog sistema. “Moramo kolektivno osmisliti nešto drugačije”, pozvao je.
Prevod: N.B.
Bonus video:
